ဖမ်းဆီးခံထားရတဲ့ စစ်သုံ့ပန်းတွေကို အာရက္ခတပ်တော်(AA)က သတ်ဖြတ်နေတဲ့ ဗီဒီယိုဖိုင် ပေါက်ကြားလာပြီးနောက်ပိုင်း၊ အာရက္ခတပ်တော်က ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ စစ်ရာဇဝတ်မှုတွေကို စုံစမ်းစစ်ဆေးပေးဖို့ Fortify Rights က နိုင်ငံတကာရာဇဝတ်ခုံရုံး(ICC)ကို တောင်းဆိုလာပါတယ်။
၂ မိနစ်နဲ့ ၅၂ စက္ကန့်ကြာတဲ့ အဆိုပါ ဗီဒီဖိုင်ဟာ ၂၀၂၄ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာ ၂၅ရက်နေ့မှာ ပထမဗီဒီယိုအဖြစ် အွန်လိုင်းပေါ်မှာမြင်တွေ့ခဲ့ရပြီး၊ ၂၀၂၅ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ ၁၉ ရက်နေ့မှာ မတူညီတဲ့ကင်မရာက ရိုက်ကူးထားတဲ့ ၃မိနစ်နဲ့ ၂၀စက္ကန့်ကြာတဲ့ ဒုတိယ ဗီဒီယိုဖိုင်ကို Fortify Rightsက ရရှိခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
အဲဒီ ဗီဒီယိုဖိုင်တွေထဲမှာ အာရက္ခတပ်တော် (AA)က စစ်သားတွေနဲ့ အရပ်ဝတ်ထားတဲ့ သူတွေဟာ ဖမ်းဆီးခံထားရသူနှစ်ဦးရဲ့ လည်ချောင်းကို မြေကျင်းတစ်ခုရှေ့မှာ လှီးဖြတ်တာ၊ ခုတ်ထစ် တာတွေပြုလုပ်ခဲ့တယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။
ဒုတိယဗီဒီယိုမှာဆိုရင် “တပ်မှူး လာနေပြီလား” လို့ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူတစ်ဦးက မေးနေတာကို အခြားတစ်ယောက်က “သူလာတော့ရော ဘာဖြစ်လဲ … ဘာမှမဖြစ်ဘူး။ သူ [တပ်မှူး] ကဒီလူတွေကို ဒီလိုလုပ်ဖို့ ငါတို့ကို ပေးထားတာ” လို့ ပြန်ဖြေထားတဲ့အတွက် AA တပ်မှူးတစ်ဦးက သုံ့ပန်းနှစ်ဦးကို သတ်ပစ်ရန်အမိန့်ပေးထားတာ ဖြစ်နိုင်ကြောင်းတွေ့လာရတဲ့ အတွက် အာရက္ခတပ်တော်ရဲ့ ကွပ်ကဲမှုဆိုင်ရာ တာဝန်ယူမှုကို မေးခွန်းထုတ်ဖွယ်ရာတွေ ရှိနေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဒါ့အပြင် ဖမ်းဆီးခံထားရသူနှစ်ဦးကိုလည်း ရခိုင်လူမျိုးတွေကို သတ်ဖြတ်ရတာ ဘယ်လိုခံစားရလဲလို့ မေးမြန်းနေပြီး၊ ဗီဒီယိုရိုက်ကူးနေတဲ့လူကလည်း “သူတို့ နှစ်ယောက်လုံးကို တစ်ပြိုင်နက် မသတ်နဲ့၊ တစ်ယောက်ပြီးမှ တစ်ယောက် လည်လှီးပြီး သတ်ပစ် ဟုတ်ပြီ..ဟုတ်ပြီ အဲ့ဒီအတိုင်း ဆက်လုပ်”လို့ ညွှန်ကြားခဲ့တယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။
ဗီဒီယိုရိုက်ကူးနေသူဟာ “မင်းတို့ရဲ့အသံက ငါတို့ ရခိုင်တွေကို သတ်တုန်းကဒီလိုအသံ မဟုတ်ဘူး”လို့ပြောတာကိုလည်းကြားခဲ့ရပြီး၊ အခြားတစ်ဦးကလည်း “ဟိုက ကင်မရာကိုကြည့်စမ်း၊ ထိုင်စမ်း၊ ထိုင်နေ၊ တွင်းထဲဆင်း၊ ဒီမှာထိုင်စမ်း၊ သူတို့တွေကို သတ်ချင်တဲ့ ဘယ်သူမဆို သတ်” လို့ ပြောနေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဗီဒီယိုထဲမှာ အပြန်အလှန်စကားပြောမှုတွေအရ အသတ်ခံရသူနှစ်ဦးဟာ မြန်မာစစ်ကောင်စီ တပ်ဖွဲ့ဝင် စစ်သားတွေဖြစ်နိုင်ခြေရှိပေမယ့်၊ သူတို့မည်သူမည်ဝါဖြစ်ကြောင်းနဲ့ ဆက်နွယ်မှုတွေကို အတိအကျဖော်ထုတ်ခြင်းမရှိဘူးလို့လည်း Fortify Rightsကဆိုပါတယ်။
ရက္ခိုင့်တပ်တော်(AA)နဲ့ မြန်မာစစ်ကောင်စီတို့ ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်စွာ ကွပ်မျက်ခြင်းတွေဟာ စစ်ရာဇဝတ်မှုကျူးလွန်မှု ပုံစံတွေရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်တယ်လို့လည်းFortify Rightsက ပြောကြားထားပါတယ်။
အနာဂတ်မှာ တရားစွဲဆိုနိုင်ဖို့အတွက် မြန်မာနိုင်ငံက ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေရဲ့ သက်သေအထောက်အထား တွေကို မူလအတိုင်းစနစ်တကျ ထိန်းသိမ်းထား ဖို့နဲ့၊ ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီ (UNHRC)က ၂၀၁၈ ခုနှစ်မှာ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ လွတ်လပ်သော စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးယန္တရား (IIMM) အပါအဝင် နိုင်ငံတကာ တရားမျှတမှု ယန္တရားတွေနဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ဖို့အတွက် အာရက္ခတပ်တော်(AA)နဲ့ မြန်မာနိုင်ငံအတွင်းက လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခတွေမှာ ပါဝင်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းအင်အားစုတွေကို Fortify Rightsက တောင်းဆိုထားပါသေးတယ်။
၂ဝ၂၁ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လမှာ မြန်မာနိုင်ငံ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ (NUG)ဟာ တရားရုံးဥပဒေ သို့မဟုတ် ရောမစာချုပ် ပုဒ်မ ၁၂(၃) အရ တရား ရုံးရဲ့ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့်ကို ပေးအပ်ကြောင်း ICC ကို တရားဝင်ကြေညာချက်တင်သွင်းခဲ့ပြီး၊ ICC ကလည်း NUGရဲ့ ကြေညာချက်ကို တရားဝင်လက်ခံရရှိကြောင်း အသိအမှတ်ပြုခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဒါကြောင့် ရောမစာချုပ်ရဲ့ အပိုဒ် ၁၄ အရ ICC အစိုးရရှေ့နေချုပ်ထံ တိုက်ရိုက် လွှဲပြောင်းပိုင်ခွင့်ပေးထားပြီး NUG က ပေးအပ်တဲ့ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့် ရောမစာချုပ် ပုဒ်မ ၁၂(၃) ကြေညာချက်ဟာ ထိုပြဌာန်းချက်ကို ဖြည့်စွက်ပေးတယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။
ICCအနေနဲ့ NUG က ပေးအပ်ထားပြီးဖြစ်တဲ့ အခွင့်အာဏာတွေကို အသုံးပြုပြီး AA ရဲ့ စစ်ရာဇဝတ်မှုတွေကို စုံစမ်းစစ်ဆေးသင့်တယ်လို့ Fortify Rights ကအကြံပြုထားပါသေးတယ်။
ဒါကို ပျက်ကွက်မယ်ရင် ICC အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေဟာ အဆိုပါ ပြစ်မှုတွေကို ရောမစာချုပ်ရဲ့ အပိုဒ် ၁၄ အရ အစိုးရရှေ့နေချုပ်ထံ တိုက်ရိုက်လွှဲပြောင်းပေးသင့်တယ်လို့လည်း ဆိုပါတယ်။
အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဥပဒေ သို့မဟုတ် စစ်ဥပဒေတွေလို့ လူသိများတဲ့ ဥပဒေဟာ စစ်သုံ့ပန်းတွေကို ညှဉ်းပန်း နှိပ်စက်တာနဲ့ တရားလက်လွတ်ကွပ်မျက်ခြင်းကနေ ကာကွယ်ပေးတယ်လို့လည်း Fortify Rightsကထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။
ဒါပေမယ့် Fortify Rights ထုတ်ပြန်ပြောဆိုထားသလို သတ်ဖြတ်နေသူတွေ ရက္ခိုင့်တပ်တော် တပ်ဖွဲ့ဝင်တွေ ဟုတ်မဟုတ် ဆိုတာကို CNA အနေ နဲ့ အတည်မပြု နိုင်သေးသလို သတ်ဖြတ်ခံရသူတွေဟာလည်း စစ်ကောင်စီတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေ ဟုတ်မဟုတ်ဆိုတာကိုလည်း အတည်ပြု မရနိုင်သေးသလို အာရက္ခတပ်တော်ကလည်း တစုံတစ်ရာ ထုတ်ပြန်ပြောဆိုလာတာတော့ မရှိသေးပါဘူး။
